60 χρόνια από τη μάχη του Καρπενησίου. Σύντομο οδοιπορικό στην περιοχή

Οι Γιάννης Αλεξάνδρου (Διαμαντής) και Χαρίλαος Φλωράκης (Γιώτης), διοικητές της 1ης και 2ης μεραρχίας του ΔΣΕ αντίστοιχα
Φτάνοντας στα πρώτα χωριά της Ρούμελης, δυτικά της Λαμίας, το καταπράσινο, πανέμορφο τοπίο, ξεγελάει. Σε κείνα τα μέρη, στις βουνοπλαγιές και τις κορφές τους, γράφτηκαν μερικές απ' τις πιο ηρωικές σελίδες του αγώνα του λαού μας, για πραγματική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία. Στα βουνά αυτά, κάθε μονοπάτι είναι και μια ιστορία. Πίσω από κάθε δέντρο κι ένας αντάρτης. Στα ριζά του κάθε λόφου και μια μάχη. Αυτά τα βουνά είναι του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας - η ιστορία τους, είναι και η ιστορία του.

Ξεκινήσαμε το οδοιπορικό στη Ρούμελη, ένα Σάββατο το πρωί. Ο στόχος μας ήταν να ανεβούμε τον Αγραφιώτη σχεδόν απ' τις εκβολές του μέχρι και τ' Αγραφα και στη συνέχεια για να καταλήξουμε στο χωριό Τρίδεντρο, όπου θα βρίσκαμε το χώρο του κινητού νοσοκομείο του Κλιμακίου του Γενικού Αρχηγείου στη Νότια Ελλάδα (ΚΓΑΝΕ), όταν στις 22 Μάη του 1949, έγινε αιφνιδιαστική επίθεση του στρατού και το Κινητό Νοσοκομείο, έπεσε σε κλοιό με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και να αιχμαλωτιστούν δεκάδες αντάρτες του ΔΣΕ.

Ωστόσο, αυτό το περιστατικό, δεν είναι παρά η αφορμή για να μάθουμε ένα μικρό μέρος της δράσης του ΔΣΕ στη Ρούμελη. Μέσα από τούτο το οδοιπορικό επισκεφτήκαμε τόπους που τα τμήματα του ΔΣΕ πέρασαν μετά από μεγάλες μάχες και ηρωικές στιγμές.

Το οδοιπορικό, που πραγματοποίησε ο «Ρ», αποκτά ξεχωριστή σημασία, αφού στις 20 Γενάρη, συμπληρώνονται 60 χρόνια από την κατάληψη του Καρπενησίου. 60 χρόνια από μια ακόμη λαμπρή σελίδα στην εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που πέτυχε μια ένδοξη νίκη στο Καρπενήσι απέναντι στις υπέρτερες δυνάμεις των κυβερνητικών δυνάμεων, που επιπλέον είχαν τη βοήθεια των αμερικάνικων δυνάμεων.

ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΜΕΤΑ ΑΠΟ 60 ΧΡΟΝΙΑ
ΟΔΗΓΟΣ ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΤΑΤΣΗΣ .ΤΩΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ

Στα βουνά μετά από 60 χρόνια

Ο ΔΣΕ καταλαμβάνει το Καρπενήσι. Οι μάχες στους γύρω λόφους
Οδηγός στο οδοιπορικό μας, είναι ο Κώστας Τάτσης, μαχητής του ΔΣΕ που υπηρέτησε στα τμήματα της II Μεραρχίας, τραυματίας το 1949, νοσηλεύτηκε στο Κινητό Νοσοκομείο, κατόρθωσε να ξεφύγει απ' τον κλοιό και είναι σήμερα ένας απ' τους ελάχιστους επιζώντες αυτής της επίθεσης.

Μιλήσαμε για τις μάχες του Καρπενησίου το 1949, στις οποίες πήρε μέρος, τον τρόπο που γινόταν η μεταφορά των τραυματιών, τις καθημερινές δυσκολίες ενός μαχητή του Δημοκρατικού Στρατού. Περπατήσαμε στα μέρη που είχε πολεμήσει πριν από εξήντα χρόνια. «Από τότε», μας λέει, «δεν έχω ξαναρθεί». Ηταν μόλις 17 χρονών όταν ανέβηκε εθελοντής αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης, με το ΔΣΕ. Πολέμησε, τραυματίστηκε, πέρασε στα ξένα, πολιτικός πρόσφυγας. Μέσα από τα λόγια του, μαθαίνουμε κάποια από όσα έγιναν σε κείνες τις δύσκολες μέρες. Οι κουβέντες μαζί του, μας δίνουν την αφορμή να μελετήσουμε και να μάθουμε περισσότερα για το ΔΣΕ στη Ρούμελη, τις δυσκολίες, τις νίκες, τις ήττες και τις ηρωικές στιγμές του.

Την επόμενη μέρα, ανεβαίνουμε στα βουνά γύρω απ' το Πίτσι, όπου και είχαμε διανυκτερεύσει. Στα γύρω υψώματα, τα ίχνη από τις μάχες είναι ακόμη και σήμερα πεντακάθαρα. Εύκολα θα διακρίνει κανείς, τις «γούρνες», που χρησίμευαν σαν πολυβολεία για την υπεράσπιση των λόφων. Μαζί μας, σε αυτό το οδοιπορικό ήταν και ο Θανάσης Παφίλης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και ευρωβουλευτής. Οι δύο αυτές μέρες, στα βουνά της Ρούμελης και των Αγράφων, ήταν ένα ταξίδι στην Ιστορία. Στην Ιστορία, του αγωνιζόμενου λαού μας, που, παρά την ήττα του ΔΣΕ, κρατά σφιχτά στη χούφτα του, ένα κομμάτι ήλιου..

Λίγα λόγια για το αντάρτικο στη Ρούμελη

Ο Χαρίλαος Φλωράκης με τον επιτελάρχη του στην Πρώτη Μεραρχία του ΔΣΕ Αλέκο Παπαγεωργίου, στις αρχές Φλεβάρη του 1949, στο ελεύθερο Καρπενήσι
Η Ρούμελη ήταν πράγματι μια ανταρτομάνα. Τα βουνά αυτά ήταν τα πρώτα που γέμισαν με αντάρτες του ΕΛΑΣ. Το ίδιο συνέβη και με το ΔΣΕ. Το καλοκαίρι του 1946, παρουσιάστηκαν οι πρώτοι αντάρτες στα Αγραφα και ειδικότερα στους Δήμους Κτημενίων, Δολόπων του νομού Ευρυτανίας. Ηταν αντάρτες που έφτασαν από το Μπούλκες μα και καταδιωκόμενοι απ' την περιοχή της Θεσσαλίας και της Ρούμελης. «Στη ρουμελιώτικη περιοχή της Οθρυος ήταν ο Μπελής με κάμποσους καταδιωκόμενους και στον Παρνασσό - Γκιόνα ο Διαμαντής και ο Παπούας με μικρές ομάδες», γράφει ο Βασίλης Αποστολόπουλος στο βιβλίο «Το χρονικό μιας εποποιίας - Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη» (σελ. 18).

Το καλοκαίρι του 1946 - επισημαίνεται στο ίδιο έργο - ακούστηκαν οι πρώτες τουφεκιές στην κορυφογραμμή Μάρτσα - Τρίφυλλα - Μεσοχώρι Κορυτσάς. «Οι αντάρτες, όπως δείχνουν τα πράγματα είναι λίγοι, οπλισμένοι καλά κι αιφνιδιάζουν μικρές δυνάμεις του στρατού ή της χωροφυλακής. Ετσι, στις 18.9.1946 στη θέση Τρίφυλλα, ένα ύψωμα πάνω από τα χωριά Κλειστός Ευρυτανίας και Νεράιδα, γίνεται επίθεση από το τμήμα Μπελή και διαλύουν δύναμη της χωροφυλακής» (στο ίδιο, σελ. 18). Σύντομα, το αντάρτικο στη Ρούμελη θα φουντώσει.

Μια απ' τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ΔΣΕ της Ρούμελης, ήταν η διείσδυση στις παρυφές της Αθήνας. «Στις 5 και στις 6 Φλεβάρη 1948 τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού έφτασαν σε απόσταση μόλις είκοσι χιλιομέτρων από την Αθήνα. Επρόκειτο για εντυπωσιακό γεγονός», σημειώνεται στην «Τρίχρονη Εποποιία του ΔΣΕ» (σελ. 315).

Στο Καρπενήσι

Σάββατο πρωί. Ξεκινάμε απ' το χωριό Πίτσι. Περνάμε απ' του Χοντρογιάννη, όπου έγιναν οι μεγάλες μάχες για την ανακατάληψη του Καρπενησίου. Ανεβαίνουμε απ' τη Ράχη Τυμφρηστού και πέφτουμε στο Καρπενήσι. Από εκεί, με βορειοδυτική κατεύθυνση, διασχίζουμε τη Βίνιανη, το Κερασοχώρι, το Κρέντη και καταλήγουμε στη γέφυρα του Αγραφιώτη. Στη γέφυρα, μας περιμένει ο Κ. Τάτσης. Σε όλη αυτή την περιοχή απ' το 1947 μέχρι και το 1949, γίνονται μεγάλες μάχες, με κυριότερη τη μάχη του Καρπενησίου.

Με τον Κώστα Τάτση και τον Θανάση Παφίλη στο οδοιπορικό στα Αγραφα.
Να πώς περιγράφει ο Β. Αποστολόπουλος το Καρπενήσι: «Το Καρπενήσι βρίσκεται στην καρδιά της ορεινής Ρούμελης. Εχει για προσκέφαλο το Βελούχι κι απλώνει τα πόδια του προς το ιστορικό Κεφαλόβρυσο, το δασωμένο Κώνισκο και την ειδυλλιακή ποταμιά (…) Ο ορίζοντας νοτιοανατολικά φράζεται από το πέτρινο τρίπτυχο των κορφών της Χελιδόνας και τους απάτητους γκρεμούς της άγριας Καλιακούδας. Και σαν πιασμένες απ' τα χέρια των βουνών, ράχες δασωμένες δένονται με τα ψηλά αντερείσματα του Βελουχιού χτίζοντας ένα τεράστια πηγάδι, που στον πυθμένα του κοιμάται το Καρπενήσι» (σελ. 178 -179). Η μάχη του Καρπενησίου πραγματοποιήθηκε 20 - 21 Γενάρη 1949 και ήταν μια απ' τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ΔΣΕ.

60 χρόνια απ' τη μάχη του Καρπενησίου

Η μάχη και η κατάληψη του Καρπενησίου, αποτέλεσε μια απ' τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ΔΣΕ. Ποια ήταν όμως η σημασία της μάχης του Καρπενησίου; Γιατί και πώς εξελίχθηκε σε μια απ' τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ΔΣΕ; Στο ερώτημα αυτό απαντά ο Χαρίλαος Φλωράκης (καπετάν Γιώτης) σε άρθρο του στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», τεύχος 5, Μάης 1949, με τίτλος «Επιχείρηση Καρπενησίου» (Ανατύπωση - επανέκδοση από το «Ριζοσπάστη», Αθήνα 1996, τόμος Β1, σελ. 303-306). Να τι γράφει:

Το χωριό Μοναστηράκι
«Η επιχείρηση του Καρπενησίου είχε γενικότερη πολιτικοστρατιωτική σημασία. 1) Ο μοναρχοφασισμός θα έχανε μία πόλη - δεύτερη μέσα στον ίδιο μήνα (σ.σ. η πρώτη ήταν η Νάουσα) - πρωτεύουσα νομού, γνωστή και έξω από τα ελληνικά σύνορα απ' την ιστορία της κατά τον αγώνα της κατοχής. 2) Γιατί η πόλη αυτή βρίσκεται πολύ μακριά απ' τα σύνορα και σε περιοχή που ο μοναρχοφασισμός ισχυρίζεται ότι ξεκαθάρισε από το ΔΣ. 3) Γιατί ο μοναρχοφασισμός θα δεχόταν ένα τέτοιο γερό χτύπημα τις μέρες που διατυμπάνιζε ότι με την τοποθέτηση του Παπάγου σαν αρχιστρατήγου θα διορθώνονταν τα πράγματα. 4) θα έχανε την πιο βαθιά προωθημένη βάση του, που είχε για τις εκστρατείες του στη Ρούμελη και τη Δυτική Θεσσαλία».

Η μεγάλη μάχη στο Καρπενήσι

Αργά το βράδυ της 19ης Γενάρη του 1949 τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, κατάλληλα προετοιμασμένα, προσέβαλαν την πρωτεύουσα της Ευρυτανίας, την ιστορική πρωτεύουσα της Ελεύθερης Ελλάδας κατά την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, το Καρπενήσι. Στην επιχείρηση, από μέρους του ΔΣΕ, πήραν μέρος η 1η Μεραρχία με διοικητή τον Χ. Φλωράκη (Γιώτη), η 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γ. Αλεξάνδρου (Διαμαντή), η σχολή αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ (Κλιμάκιο Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας), ένα ανεξάρτητο τάγμα και μια διλοχία. Συνολική δύναμη, δηλαδή, περί τους 3.000 αντάρτες.

Το σημείο όπου έγινε ο κλοιός του κινητού νοσοκομείου του Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας του ΔΣΕ
Η διαταγή επιχείρησης του ΚΓΑΝΕ όρισε τα τμήματα της 1ης Μεραρχίας του Γιώτη να κινηθούν απευθείας στο Καρπενήσι με αντικειμενικό σκοπό την εξουδετέρωση του εχθρού, κατάληψη και κατοχή της πόλης. Η 2η Μεραρχία του Διαμαντή θα κρατήσει με ισχυρές δυνάμεις τα υψώματα Μερκάδας και θ' απαγορέψουν κάθε προσπάθεια προώθησης του κυβερνητικού στρατού απ' τη στενωπό, που δημιουργούν τα γύρω βουνά και λόφοι, προς το Καρπενήσι.

Οι αντάρτες είχαν απέναντί τους 1.500 άντρες του κυβερνητικού στρατού, της χωροφυλακής, των μαυροσκούφηδων και των Ταγμάτων Εθνικής Ασφαλείας. Αν και ο συσχετισμός, βάσει των αριθμών, φαινόταν ευνοϊκός, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ο στρατηγός Δ. Ζαφειρόπουλος γράφει ότι η άμυνα του Καρπενησίου «εστηρίζετο εις την ισχυράν κατοχήν και αμυντικήν οργάνωσιν των πέριξ της πόλεως υψωμάτων Αγ. Δημητρίου - Ροβιές - Αγ. Σωτήρος και της αντηρίδος Προφ. Ηλία, άτινα είναι φύσει οχυρά, δεσπόζουν και ελέγχουν την πόλιν και η μεταξύ των απόστασις επιτρέπει τη δημιουργίαν ισχυρών και πυκνών συνεχών φραγμών πυρών Πεζικού, και εις την αμυντικήν οργάνωσιν του εσωτερικού της πόλεως». Δηλαδή, η φυσική οχύρωση του Καρπενησίου ήταν τέτοια, που μπορούσε να καταστήσει την κατάληψη της πόλης σχεδόν αδύνατη.

Οι σφοδρές συγκρούσεις πραγματοποιήθηκαν για δύο νύχτες και μία μέρα, στις 20 - 21 Γενάρη. Η νίκη των δυνάμεων του ΔΣΕ, ήταν ξεκάθαρη. Να πώς περιγράφει ο Β. Αποστολόπουλος την είσοδο του ΔΣΕ στην πόλη: «Κι άρχισαν να καταφτάνουν οι πληροφορίες της μεγάλης νίκης. Και πρώτα: Το βραχωτό ύψωμα στην είσοδο του Καρπενησίου Αϊ - Δημήτρης με το γραφικό εκκλησάκι του μυροβλύτη καβαλάρη κυριεύτηκε (…) Εφεξε πια, όταν αντικρίζοντας το φόβητρο Ρόβια, είδαμε όξω απ' τα οχυρά μεγάλο χορό φαντάρων να κουνούν λευκά μαντίλια στον αέρα. Παραδίνονται κι αυτοί. Με το όπλο προτείνατε βαδίζουμε προς το κέντρο (της πόλης). Νέκρα! Εδώ φαίνονται καταστήματα στραπατσαρισμένα, σπασμένα κιβώτια πυρομαχικών, κάλυκες, αντικείμενα που εύγλωττα μιλούν για τη θεομηνία που πέρασε από πάνω τους».

Περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», στρατιωτικό - πολιτικό όργανο του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Τεράστιος είναι ο πλούτος των θεωρητικών, πολιτικών και στρατιωτικών αναλύσεων που εμπεριέχονται και μελετάνε αντίστοιχη εμπειρία από το επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα και όλο τον κόσμο
Ξημερώνοντας η 21η Γενάρη 1949 το Καρπενήσι βρισκόταν στα χέρια των ανταρτών και οι ηγέτες τους, ο Χ. Φλωράκης και ο Γ. Αλεξάνδρου, τιμήθηκαν από την ηγεσία του ΔΣΕ με το παράσημο Πολεμικής Αξίας. Η επιτυχία της επιχείρησης, μάλιστα, συμπληρώθηκε, με την κατάρριψη, το πρωί της ίδιας ημέρας, ενός αναγνωριστικού αεροπλάνου τύπου «Χάρβαρντ», στο οποίο επέβαινε και ο Αμερικανός αντισυνταγματάρχης Εντνερ. Ηταν και αυτό μια επιπλέον επιβεβαίωση του ρόλου που έπαιζε ο αμερικανικός παράγοντας στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο.

Σκοπιά στον Αϊ - Λια

Ο Κ. Τάτσης, συμμετείχε ενεργά σ' εκείνη τη μάχη. Η διμοιρία του, μας λέει, βρισκόταν στον Αϊ - Λια το Ροβολιάρη, ένα ύψωμα κοντά στο Καρπενήσι. «Νωρίτερα, πριν φτάσουν οι άλλοι και πάρουν το Καρπενήσι, ήμασταν στον Αϊ - Λια. Η διμοιρία η δική μας, ήμασταν κρυμμένοι μες στο δάσος την ημέρα, το βράδυ βγαίναμε στο εκκλησάκι και κοιμόμασταν, χωρίς ν' ανάψουμε φωτιά, χωρίς τίποτα, όλοι στοιβαγμένοι. Το κάτω στρώμα και το απάνω στρώμα. Ηταν μικρό το εκκλησάκι. Αυτοί που έπρεπε να πάνε τη νύχτα για σκοπιά, ήταν από κάτω και έπρεπε να ανακατωθούμε για να πάμε σκοπιά. Και έτσι ήμασταν οκτώ με δέκα μέρες νωρίτερα πριν αρχίσει η μάχη για την κατάληψη του Καρπενησίου. Παρακολουθούσαμε όλες τις κινήσεις του αντίπαλου, κάναμε αναγνώριση, ανεβήκαμε και στο ύψωμα που είναι πάνω απ' τον Αϊ - Γιώργη όπου κάναμε έρευνα αν ο στρατός κινείται προς αυτά, αν έχουμε καθαρό χώρο και ήμασταν έτοιμοι».

Μας περιγράφει και τη μάχη στη Στρογγύλη, στον Αϊ - Γιώργη, που έγινε μετά την κατάληψη και την ανακατάληψη του Καρπενησίου. «Ξέρεις τι γινόταν εκεί; Εβλεπες το χιόνι, το φρέσκο χιόνι που έπεφτε. Αυτοί δεν μπορούσαν να πάνε μέσα απ' το δάσος, δεν μπορούσαν να βαδίσουν, να προχωρήσουν και πήγαιναν απ' το ξέφωτο. Εκεί στο ανοιχτό μέρος που πήγαιναν, οι δικοί μας τους άφηναν και προχωρούσαν μέσα στο χιόνι. Το χιόνι, ήταν πολύ ρευστό. Και τους άρχιζαν ύστερα με τα πολυβόλα και έβλεπες να μένουν τα πτώματα - κηλίδες αίμα, δηλαδή - πάνω στο χιόνι. Τα έβλεπες απ' την απέναντι πλευρά. Αυτά έγιναν στη Στρογγύλη. Και ξέρεις ποιος ήταν; Ηταν ο ταξίαρχος ο δικός μου, προσωπικά, ο Ολυμπίσιος. Αυτός ήταν μπροστά στην πρώτη γραμμή και κρατούσαμε αυτές τις μέρες και μετά το πήρανε. Ηρθε ο Μπαντέκος, η ταξιαρχία του Μπαντέκου, να ενισχύσει το χωριανό του, τον Ολυμπίσιο, αλλά ήταν δύσκολα. Η μάχη ήταν πολύ δύσκολη…»

Διαβιβαστές στο ΔΣΕ
Την τελευταία μέρα - μας λέει - η διμοιρία του πέρασε απ' τα υψώματα του Αϊ - Γιώργη στο Βελούχι κι από κει στο Καρπενήσι, όπου για πρώτη και τελευταία φορά, έκανε διαδρομή με αυτοκίνητο προς το Μικρό Χωριό, όπου τους δόθηκε η δυνατότητα να ξεκουραστούν. Το Καρπενήσι ανήκε στις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού.

Η ηρωική πορεία

Περίπου απ' το ίδιο σημείο που ο επισκέπτης διασχίζει σήμερα τον Αγραφιώτη - και πολύ κοντά στο σημείο της συνάντησης μας με τον Κ. Τάτση - στις 8 Οκτώβρη του 1947, χιλιάδες αντάρτες του ΔΣΕ, πέρασαν, ξεκινώντας τη μεγάλη πορεία των 1.000 χιλιομέτρων. Τότε, οι άντρες του ΔΣΕ Ρούμελης, ξεκίνησαν στις 8.10.1947, από τον Προυσσό για να φτάσουν στις 20 του ίδιου μήνα στη Βωβούσα Ιωαννίνων! Στη συνέχεια στις 29 Νοέμβρη 1947 κατηφόρισαν φτάνοντας στις 18 Δεκέμβρη ξανά στο Καρπενήσι και συγκεκριμένα στο Μικρό Χωριό. Ο στόχος της πορείας ήταν διπλός: ένα μέρος θα εξοπλιζόταν και ένα άλλο θα έμενε στο μέτωπο του Γράμμου.

Να πώς περιγράφει ο Β. Αποστολόπουλος την αρχή αυτής της διαδρομής: «Ωρα 10 βραδινή. Ξεκινά η γιγάντια φάλαγγα, αφού προηγήθηκαν μάχιμα τμήματα να ελέγξουν και καθαρίσουν το δρομολόγιο από μικρές αντιστάσεις που θα συναντούσαν. Τέσσερις χιλιάδες (4.000) μάχιμοι και άοπλοι, λαός, μεταγωγικά, ένα δυνατό ασκέρι, σηκώνει φτερό για την Ηπειρο, για το άγνωστο. Το σκοτάδι είναι πυκνό, πίσσα. Κατηφορίζουμε, μέσω του συνοικισμού Κρέντης, που μοιάζει πως βρίσκεται σε λήθαργο, προς τον ποταμό Αγραφιώτη. Αρχίζει ένα στενό, κατηφορικό μονοπάτι, με πέτρες φυτρωμένες πάνω του, που μας πεδουκλώνουν. Μας κουκουλώνουν χιλιόχρονες βελανιδιές και αριές, που κάνουν το σκοτάδι πυκνότερο, το σύρσιμο δυσκολότερο, το γλίστρημα ευκολότερο. Ο ψίθυρος που πιάνουν τ' αυτιά μας είναι χαμηλόηχες βρισιές. Κάποια φορά, ασπροβόλησε η κοίτη του Αγραφιώτη (…)» (σελ. 38).
Στο δρόμο για τ' Αγραφα

Ανεβαίνουμε τον Αγραφιώτη, απ' το σημερινό δρόμο, ο οποίος έχει αρχίσει να αναβαθμίζεται και να ασφαλτοστρώνεται. «Οταν πηγαίνατε στ' Αγραφα, περνούσατε απ' αυτή τη διαδρομή;», ρωτάμε.

Ο Κ. Τάτσης, μας λέει: «Για τ' Αγραφα, περνούσαμε από ψηλά, όχι από την κοιλάδα του Αγραφιώτη. Αλλά όταν είχαμε και τραυματίες περνούσαμε από τον ομαλό δρόμο, γιατί δεν μπορούσαν τέσσερα άτομα να κουβαλήσουν το φορείο. Και έπρεπε ο δρόμος να είναι κάπως ευνοϊκός. Και σε εκείνες τις περιπτώσεις που τους κατεβάζαμε κάτω από το βουνό, που ήταν πολύ στενό το μονοπάτι, εκεί το έπαιρναν το φορείο δύο, για να το περάσουν από το στενό μέρος. Και μετά ξανά, έμπαιναν όλοι στη σειρά. Τους τραυματίες τους πήραμε από τη Σκουλικαριά (σ.σ.: ένα χωριό της Αρτας) και τους φέραμε στα Αγραφα. Κάναμε περίπου τρία εικοσιτετράωρα».

Στη διαδρομή προς το χωριό των Αγράφων ο Κ. Τάτσης μας διηγήθηκε πώς, το 1948, πέρασε αυτή τη διαδρομή με άλλους εθελοντές, χωριανούς και κοντοχωριανούς από τα χωριά της Αρτας. «Ολοι μας ήμασταν ενταγμένοι προσωρινά για αυτή την αποστολή σε Διμοιρία με διοικητή τον Κώστα Κωσταντέλια», μας λέει. «Η Διμοιρία, είχε αναλάβει αποστολή να μεταφέρει βαριά τραυματισμένους μαχητές και αξιωματικούς της 2ης Μεραρχίας που οι περισσότεροι τραυματίστηκαν στη σκληρή μάχη του ΔΣΕ για την κατάληψη της πόλης Αμφιλοχίας την 30 Ιούνη - 1 Ιουλίου 1948, αλλά ήταν και κάποιοι που τραυματίστηκαν από πυρά αεροπορίας στις μάχες που έδωσαν τα τμήματα στο Αϊ - Λια Ανω Πέτρας και σε άλλα υψώματα».
Και ένα απρόοπτο

«Αλλά είχαμε και απρόοπτα, σε αυτή την πορεία μεταφοράς των τραυματιών», μας λέει καθώς προχωρούμε ο Κ. Τάτσης. «Εδώ, όπως περάσαμε το ποτάμι (σ.σ.: τον Αγραφιώτη), ένας από τους εθελοντές, μας λιποτάχτησε. Μας λιποτάχτησε και δεν το περιμέναμε. Παιδί αγωνιστή, ο πατέρας του φυλακή, ξυλοκοπήθηκε με τα γεγονότα στο χωριό Κλειστό και ο γιος του - ο μεγαλύτερος, γιατί ο μικρότερος μάς έμεινε - τρύπωσε εδώ μέσα και μας έφυγε. Ο διμοιρίτης αναστατώθηκε και δικαιολογημένα. Εμείς όλοι είχαμε μια πίκρα - καταλαβαίνετε πόσο στενοχωρηθήκαμε - και ψάξαμε μήπως είναι εδώ κοντά. Τίποτα δεν μπορούσαμε να βρούμε και τελικά συνεχίσαμε την πορεία».
Η μάχη της Αμφιλοχίας

Πριν προχωρήσουμε, όμως, ας πούμε λίγα λόγια για τη μάχη της Αμφιλοχίας, μια απ' τις σημαντικότερες μάχες του ΔΣΕ Ρούμελης, ώστε ο αναγνώστης να αντιληφθεί καλύτερα τα όσα εξιστορούνται. Στη διάρκεια των μεγάλων επιχειρήσεων στο Γράμμο, το καλοκαίρι του 1948, και ενώ το σχέδιο «Κορωνίς» βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ έδωσε εντολή στη II Μεραρχία της Ρούμελης, να προχωρήσει σε έναν «αντιπερισπασμό». Να καταλάβει την Αμφιλοχία, ώστε, ενεργώντας στα νώτα των κυβερνητικών δυνάμεων, να αποσπάσει κάποιες από τις δυνάμεις τους, από το κύριο μέτωπο.

Να πώς περιγράφεται στο βιβλίο «Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη» αυτή η μάχη (σελ. 147-149): «Τα μεσάνυχτα της 30.6.48 τα ορισμένα τμήματά μας έφτασαν στ' ακραία σπίτια της Αμφιλοχίας χωρίς να συναντήσουν καμιά αντίσταση. Ο σταθμός διοίκησης της Μεραρχίας βρίσκεται στα Σαρδίνινα, πολύ κοντά στην επιχείρηση. Τη χαραυγή της 1ης Ιούλη 1948 η μάχη γενικεύεται και ο αγώνας παίρνει φοβερές διαστάσεις. Την πόλη υπερασπιζόταν δύναμη ως δύο ταγμάτων πεζικού που είναι οχυρωμένα σε σημεία ετοιμασμένα, αλλά και μέσα σε σπίτια. Από τις πρώτες ώρες παίρνουν μέρος στη μάχη με κανονιοβολισμό 2 ή 3 μικρά πολεμικά που βρίσκονταν στο λιμάνι».

Η μάχη ήταν σκληρή καθ' όλη τη διάρκειά της. Το ίδιο βράδυ, τα τμήματα του ΔΣΕ κατάφεραν να απαγκιστρωθούν απ' τις θέσεις τους. Η μάχη χάθηκε, ωστόσο, ήταν σκληρή και γεμάτη απώλειες. Τουλάχιστον 14 οι επιβεβαιωμένοι νεκροί του ΔΣΕ. Δύο σοβαρά τραυματίες: Ο ταγματάρχης Κώστας Βραχωρίτης στην κοιλιά, και ο λοχαγός Σπύρος Παφίλης στο χέρι και τη σπονδυλική στήλη. Τους τραυματίες αυτής της μάχης μετέφερε, με τον τρόπο που μόλις μας διηγήθηκε, ο Κ. Τάτσης.
Στο Μοναστηράκι

Συνεχίζουμε την πορεία μας προς τα Αγραφα, πάντα ακολουθώντας τον Αγραφιώτη. Γύρω μας, παντού, υψώνονται τα βουνά. Τα βουνά των ανταρτών. Στα μισά περίπου της διαδρομής, λοξοδρομούμε για να βγούμε στο χωριό Μοναστηράκι. Αυτή η παράκαμψη καθόλου τυχαία δεν ήταν, αφού, το Μάρτη του '49, ο Κ. Τάτσης είχε στρατοπεδεύσει εκεί, μαζί με πολλά τμήματα της Μεραρχίας ΙΙ, ενόψει της επιχείρησης στην Αρτα, η οποία πραγματοποιήθηκε 21 με 24 Μάρτη.

Να πώς περιγράφει ο Κ. Τάτσης, τη διαμονή του στο χωριό εκείνες τις μέρες, στο βιβλίο του «Το οδοιπορικό ενός ανταρτοεπονίτη στο ΔΣΕ» (σελ. 171-172): «Περίπου στις 13.3.1949 το βράδυ, φτάσαμε στο χωριό Μοναστηράκι, όπου είχαν συγκεντρωθεί πολλά τμήματα της 2ης Μεραρχίας και συνέχιζαν να καταφτάνουν ακόμα. Τα σπίτια του χωριού δεν επαρκούσαν για όλους, γι' αυτόν το λόγο κάναμε χρήση των αποθηκών, των καλυβιών, ακόμα και των στάβλων. Ομως ήμασταν μέσα και είχαμε τη δυνατότητα να ανάψουμε φωτιά, αφού πρώτα είχαμε εξασφαλίσει καυσόξυλα. Οι καιρικές συνθήκες απέκλεισαν τις αεροπορικές επιδρομές. Από συσσίτιο είχαμε εξασφαλίσει να υπάρχει 3 φορές την ημέρα, φυσικά, κρέας υπήρχε λίγο. Εδώ ξεκουραστήκαμε αυτές τις 3 - 4 ημέρες, κάνοντας στρατιωτικά και πολιτικά μαθήματα, αλλά και σκοποβολή».

Εκεί, μας έδειξε το σημείο όπου έκανε σκοποβολή με το οπλοπολυβόλο «Μπρεντ», παρουσία του Κολιγιάννη, πριν την επιχείρηση της Αρτας και είχε υψηλές αποδόσεις.
Η μάχη στη Γέφυρα του Κοράκου

Η μάχη της Γέφυρας του Κοράκου, που εντασσόταν στην επιχείρηση της Αρτας, ήταν μια απ' τις μεγαλύτερες μάχες που έδωσε ο ΔΣΕ Ρούμελης, με τη συμμετοχή σχεδόν του συνόλου των δυνάμεών του. «Από το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ δόθηκε εντολή στις δύο μεραρχίες του ΚΓΑΝΕ να ενεργήσουν διείσδυση προς την Αρτα, για να βοηθήσουν επιθετικό ελιγμό που σχεδίαζε το ίδιο, στο χώρο της Β. Πίνδου», αναφέρει ο Β. Αποστολόπουλος (σελ. 214). Και συνεχίζει: «Στις 21 Μάρτη 1949, οι δυνάμεις των δύο Μεραρχιών μας βρίσκονται ανατολικά της Αρτας. Οταν αντιλαμβάνεται ο αντίπαλος πως η Αρτα είναι ο στόχος των ανταρτών, φέρνει 4 τάγματα από την περιοχή της Κόνιτσας και άλλα 4 από την περιοχή της Αμφιλοχίας προς την Αρτα. Τις σημαντικότερες δυνάμεις του, τις κατευθύνει προς το βουνό Πρατίνα, προσπαθώντας να πλευροκοπήσει τα τμήματά μας».

Εγιναν σκληρές μάχες για την κατάληψη της γέφυρας από τον κυβερνητικό στρατό, με στόχο να ολοκληρώσει την κυκλωτική κίνηση και να σφίξει σαν τανάλια τις δυνάμεις του ΔΣΕ στη Ρούμελη. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ποτέ δεν το κατάφεραν. Η τελική φάση της μάχης δόθηκε στις 28 Μάρτη 1949. Το βράδυ, αργά, της ίδιας μέρας, ολοκληρώθηκε η σύμπτυξη των τμημάτων του ΔΣΕ. Και ήταν μόλις τότε που ο κυβερνητικός στρατός κατάφερε να πλησιάσει τη γέφυρα. Την οποία, όμως, ανατίναξαν τα τμήματα του λαϊκού στρατού, πριν προλάβει να συνεχίσει τη σφοδρή του επίθεση. Σε όλη τη διάρκεια της μάχης, τα τμήματα του ΔΣΕ είχαν να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις της αεροπορίας, όλμους - που έβαλλαν από καλύτερες θέσεις - και ένα συνεχή καταιγισμό πυρών.
Ο τραυματισμός

Στη διάρκεια αυτής της μάχης τραυματίστηκε και ο Κ. Τάτσης, όπως μας διηγείται. Ο ίδιος φυλούσε μαζί με μια ομάδα το τελευταίο σπίτι πριν περάσει τη γέφυρα, δηλαδή, μια απόσταση 50 μέτρων. Να πώς περιγράφει στο βιβλίο του «Το οδοιπορικό ενός ανταρτοεπονίτη στο ΔΣΕ» (σελ. 187-188), αυτές τις στιγμές:

«Περίμενα με αγωνία την αραίωση των πυρών και το σταμάτημα των φωτοβολίδων, μαζί με 15 - 20 άλλους μαχητές και μαχήτριες για να προχωρήσω, για κακή μου τύχη όμως δεχτήκαμε έναν καταιγισμό πυρών όλμων. Το σπίτι δέχτηκε πάνω από 10 βλήματα, ένα από αυτά εξερράγη στην πλευρά του σπιτιού που βρισκόμουν και εγώ. Σε αυτή την πίσω πλευρά του σπιτιού προς τον δρόμο, βρέθηκα και εγώ πεσμένος μπρούμυτα πάνω στο παγωμένο χιόνι και 2 βλήματα από οβίδα όλμου με είχαν τραυματίσει, το ένα από την αριστερή πλευρά (πέρασε μεταξύ 3-4 πλευρών) και κατέληξε τυφλό τραύμα στο συκώτι. Το δεύτερο βλήμα με τραυμάτισε στο κάτω μέρος του καλαμιού, στο αριστερό πόδι, και αυτό το τραύμα, επίσης, ήταν τυφλό.

Η αιμορραγία - συνεχίζει - από το τραύμα στο συκώτι ήταν εσωτερική και μόνο λίγο αίμα βγήκε από την εξωτερική, αριστερή πλευρά, που τρύπησε το βλήμα, ενώ η βασική αιμορραγία γινόταν στην κοιλιακή χώρα και έβγαινε αίμα από το στόμα και τη μύτη. Επίσης το τυφλό τραύμα στο πόδι είχε έντονη αιμορραγία. Μετά από την πρώτη στιγμή του τραυματισμού μου, έχασα τις αισθήσεις μου, και έμεινα πάνω στο παγωμένο χιόνι παραπάνω από 2 ώρες». Ο Κ. Τάτσης σώθηκε χάρη στη βοήθεια των συντρόφων του...
Στο χώρο του Κινητού Νοσοκομείου

Αφήνουμε πίσω μας το Μοναστηράκι και συνεχίζουμε το οδοιπορικό μας προς το Τροβάτο, όπου βρισκόταν το Κινητό Νοσοκομείο. Στο δρόμο περνάμε από τον οικισμό Κραβασαρά, όπου υπήρχε Νοσηλευτικός Σταθμός για τους τραυματίες του ΔΣΕ. Εδώ ο Κ. Τάτσης αναγνωρίζει το μέρος που συναντήθηκε - αυτός κι άλλος ένας τραυματίας μαζί του - με δύο μαχητές της επιμελητείας. Αυτοί τους οδήγησαν στο Κινητό Νοσοκομείο.

Ο καιρός, δυστυχώς, δεν είναι σύμμαχός μας. Η βροχή παραμονεύει και η κατολίσθηση βράχων είναι πιθανή. Ο δρόμος είναι απόκρημνος και από πάνω μας τα βράχια στέκουν απειλητικά. Στη διασταύρωση των δρόμων προς Αγραφα και Τρίδεντρο, κατηφορίζουμε μέσα από το στενό δρόμο προς το Τρίδεντρο και από εκεί παίρνουμε το δρόμο προς το χωριό Βραγγιανά. Εκεί βρεθήκαμε στο σημείο της διασταύρωσης του Μαυρορέματος με τον Αγραφιώτη. «Ακριβώς εδώ έγινε ο κλοιός του Κινητού Νοσοκομείου», μας λέει ο Κ. Τάτσης και μας δείχνει μπροστά μας τα απέναντι δασωμένα βουνό και τη ρεματιά. Από εκείνο το σημείο, ο Κ. Τάτσης και άλλοι εφτά σύντροφοι συμμαχητές του κατόρθωσαν μέσα από πολλές δυσκολίες να ξεφύγουν από τον κλοιό και να διαφύγουν προς την οροσειρά της Νιάλας.
Λίγα λόγια για το Υγειονομικό του ΔΣΕ

Πριν δούμε τι έγινε με τον κλοιό του Κινητού Νοσοκομείου στο Τρίδεντρο, θα πρέπει να πούμε λίγα λόγια για το Υγειονομικό του ΔΣΕ, ώστε ο αναγνώστης να αποκτήσει καλύτερη εικόνα των δυσκολιών που αντιμετώπιζαν οι τραυματίες και οι γιατροί του λαϊκού στρατού.

Τον πρώτο καιρό του αντάρτικου κινήματος, η υγειονομική περίθαλψη ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. «Τις ελαφρές πληγές τους οι πρώτοι αντάρτες τις περιποιούνταν μόνοι τους. Τις έπλεναν με νερό, με κρασί ή με λάδι και για επιδέσμους χρησιμοποιούσαν πανιά ή κομμάτια από ρούχα. Οι ελαφρά τραυματίες ακολουθούσαν τα τμήματα, ενώ όσοι δεν μπορούσαν να μετακινηθούν κρύβονταν σε μαντριά, σε σπηλιές ή στα δάση, με κίνδυνο να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Μαζί μ' αυτούς, τον ίδιο κίνδυνο διέτρεχαν και οι αντάρτες της υποτυπώδους υγειονομικής υπηρεσίας, που τους φύλαγαν και τους παρείχαν στοιχειώδη βοήθεια», αναφέρεται στο έργο «Η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ» (σελ. 301-302).

Ωστόσο, ακόμη και όταν το αντάρτικο φούντωσε, οι δυσκολίες συνεχίστηκαν. «Δεν είναι υπερβολή να αναφερθεί ότι επρόκειτο για ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα, που αντιμετώπιζε ο Δημοκρατικός Στρατός», σημειώνεται στο ίδιο έργο (σελ. 302). «Γενικά», σημειώνεται σε άλλο σημείο (σελ. 302-303), «πουθενά δεν υπήρξαν εκείνες οι συνθήκες, που θεωρούνται απαραίτητες, για να κατορθώσει ο γιατρός να προσφέρει, στο βαθμό που χρειάζεται και μπορεί, τις υπηρεσίες του».
Σε κλοιό...

Τι έγινε, όμως, με το Κινητό Νοσοκομείο του ΔΣΕ Ρούμελης, στις 22 Μάη του 1949, στο Τρίδεντρο; Ας δώσουμε το λόγο στον Κ. Τάτση: «Στις 22.5.49, περίπου τις πρωινές ώρες, πριν ακόμα καλά - καλά βγει το φως την ημέρας, περάσαμε το ποτάμι Αγραφιώτης, το οποίο έρχεται από Τροβάτο και Βραγγιανά, στο σημείο που ενώνεται με τη ρεματιά, που ονομάζεται Μαυρόρεμα και κατεβαίνει από τη Νιάλα. Στη συνέχεια προωθηθήκαμε μέσα στο Μαυρόρεμα προς τη Νιάλα σε απόσταση 60 - 80 μέτρα. Εκεί, σε εκείνη τη ρεματιά, κάτω από τα νέα και γεμάτα βλάστηση πλατάνια και άλλα διάφορα δέντρα, αποφασίσαμε να κάνουμε λούφα την ημέρα.

Η κούραση, η πείνα, τα τραύματα και η αδυναμία που γενικά προερχόταν από την έλλειψη διατροφής για μεγάλα χρονικά διαστήματα, έριξε αμέσως την απόλυτη πλειοψηφία των τραυματιών σ' έναν βαθύ ύπνο. Αφού πέρασαν περίπου 2-3 ώρες, απότομα, μας αιφνιδίασε μια ριπή από οπλοπολυβόλο και μερικές τουφεκιές του αντιπάλου, που βρισκόταν στα 70 - 80 μέτρα στην ευθεία και είχε ανοίξει πυρ σε κάποιους μαχητές της Διμοιρίας Ασφαλείας του Νοσοκομείου που είχαν πάει σε κάποια σπιτάκια που βρίσκονταν στη δασωμένη πλαγιά πιο πέρα. Πρέπει να τονιστεί ότι η Διμοιρία Ασφαλείας δεν είχε καταλάβει θέσεις γύρω από τον καταυλισμό μας και δεν παρατηρούσε κανένας τις κινήσεις του στρατού, γεγονός που οδήγησε στον αιφνιδιασμό μας, και έτσι η Διμοιρία αυτή με τους περίπου 17 μαχητές δεν μπόρεσε να ρίξει ούτε μια ντουφέκια στον στρατό» («Το οδοιπορικό ενός ανταρτοεπονίτη στο ΔΣΕ», σελ. 208-209). «Τότε - συνεχίζει σε άλλο σημείο - με τις πρώτες ριπές του οπλοπολυβόλου του αντιπάλου, καταλάβαμε ότι βρισκόμαστε σε κλοιό, χωρίς φυσικά, να γνωρίζουμε καθαρά τις θέσεις του, ούτε καν κάποιος να βρεθεί να καθοδηγήσει τους τραυματίες και τους είδαμε να σκορπίζουν ανοργάνωτα μέσα στη δασωμένη ρεματιά».
Πώς ξέφυγαν και βγήκαν στη Νιάλα

Κατά το μεσημέρι της ίδιας μέρας, όπως μας λέει ο Κ. Τάτσης, ο στρατός κατάφερε να πιάσει τη βασική μάζα των τραυματιών, γύρω στους 60 - 70 μαχητές του ΔΣΕ, και να τους οργανώσει σε φάλαγγα που οδηγήθηκε προς το χωριό των Αγράφων. Ωστόσο, ένα μέρος των τραυματιών και του νοσηλευτικού προσωπικού διέφυγε πάνω στη δασωμένη ρεματιά. Μόλις αυτή η κίνηση έγινε αντιληπτή απ' τις δυνάμεις του στρατού, άρχισε να καταλαμβάνει θέσεις - κλειδιά γύρω απ' τη ρεματιά, για να ανακόψει το πέρασμα των ανταρτών στη δασωμένη περιοχή, οπότε θα ήταν πιο εύκολο να διαφύγουν.

Οπως μας λέει ο Κ. Τάτσης, εκτός απ' τη δική του ομάδα των 8 μαχητών που κατάφερε να διαφύγει, ήταν και άλλη μια ομάδα 16-17 ανταρτών που προέρχονταν από τη Διοίκηση και τη Διμοιρία Ασφαλείας του Κινητού Νοσοκομείου. Το μεσημέρι, πάνω στη Νιάλα - συνεχίζει τη διήγησή του ο Κ. Τάτσης - εμφανίστηκε δύναμη του στρατού, με στόχο να ανακόψει τη διαφυγή των ανταρτών. Ομως, η ομάδα των 17 μαχητών είχε ήδη προλάβει να περάσει και να κατευθυνθεί προς το χωριό Καροπλέσι. Η ομάδα που ήταν και ο Κ. Τάτσης είχε μείνει στο δασωμένο. «Εκτιμώντας την κατάσταση (...) διαπιστώσαμε ότι την επόμενη ημέρα θα είναι δύσκολο να καταφέρει κάποιος να κρυφτεί σ' αυτόν το χώρο από το στρατό. Τότε, καταλήξαμε στην ομόφωνη, μοναδική και επικίνδυνη απόφαση να περάσουμε τη νύχτα την οροσειρά της Νιάλας, που ήταν πιασμένη από το στρατό. Το σημείο που επιλέξαμε να περάσουμε στη Νιάλα ήταν ο μεγάλος αυχένας, όπου έγερνε ο δρόμος προς την Πόρτα Καρδίτσας» («Το οδοιπορικό ενός ανταρτοεπονίτη στο ΔΣΕ», σελ. 212).

Η μικρή ομάδα των ανταρτών, στην οποία συμμετείχε και ο Κ. Τάτσης, μέσα από πολλές δυσκολίες κατάφερε να περάσει απ' τη Νιάλα. Αμέσως μετά την οροσειρά, η ομάδα «έπεσε» πάνω σε στρατιωτικό καταυλισμό, απ' όπου σώθηκε χάρη στα ελλιπή μέτρα ασφαλείας του στρατού. Κατευθύνθηκαν προς το χωριό Μοναστήρι Σάικα και στο Μέγδοβα. Τη νύχτα, κατάφεραν να περάσουν στο δασωμένο μέρος της ρεματιάς και να πάρουν το δρόμο προς το Μοναστήρι, όπου και συναντήθηκαν με την ομάδα των 17, που είχε περάσει τη Νιάλα την προηγούμενη μέρα...
Στα Αγραφα

Φεύγουμε απ' το Τρίδεντρο και κατευθυνόμαστε προς τα Αγραφα. Το ιστορικό αυτό χωριό είναι το τελευταίο μέρος του οδοιπορικού μας. Μπαίνοντας στο χωριό, ο Κ. Τάτσης αναγνωρίζει το μεγάλο πλάτανο στην πλατεία, όπου είχαν αφήσει τους τραυματίες μετά τη μεγάλη μάχη της Αμφιλοχίας και που η ομάδα στην οποία συμμετείχε είχε επιφορτιστεί να τους μεταφέρει.

Από την πλατεία των Αγράφων, βλέπουμε τα γύρω βουνά. Ευτυχώς, η βροχή δεν ήταν μεγάλη. Εβρεξε ίσα για να ποτιστεί το χώμα και να βγει ακόμα πιο καθαρή η μυρωδιά του βουνού και της φύσης. Ο,τι βλέπουμε γύρω μας, ήταν τα λημέρια των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού. Σε αυτές τις κορφές, έδωσαν τη ζωή τους, για να ανατείλει ένας νέος κόσμος, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Ηταν ένας δίκαιος αγώνας...
Αντί επιλόγου

Αντί για άλλο επίλογο, μετά απ' αυτό το οδοιπορικό στα χωριά του Αγραφιώτη, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δώσουμε το «λόγο», στον έναν απ' τους δύο μεγάλους στρατηγούς του ΔΣΕ στη Ρούμελη, το Χαρίλαο Φλωράκη (Γιώτη) - ο άλλος ήταν ο Γιάννης Αλεξάνδρου (Διαμαντής) - μετέπειτα ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Να τι είχε γράψει ο Χαρ. Φλωράκης, προλογίζοντας το έργο του Β. Αποστολόπουλου «Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη» (σελ. 7):

«Διαβάζοντας αυτό το γραφτό προβάλλει το ερώτημα: Ποιος είναι ο ηθικά νικητής και ποιος ο νικημένος; Οι άλλοι πάλεψαν και νίκησαν "όχι για να σωθεί ο τόπος, μα να παραδοθεί στην ξένη υποτέλεια". Οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού πάλεψαν και "νικήθηκαν" για να δει ο τόπος μας άσπρες μέρες, πάλεψαν για μια δίκαιη κοινωνία. Αυτό το όραμα δίνει απάντηση και στο ερώτημα από πού αντλούσε αυτή την αντοχή και δύναμη ο μαχητής του ΔΣ να αντιμετωπίζει τις αφάνταστες δυσκολίες και να φτάνει στο σημείο να περιφρονεί και να νικάει το θάνατο»...

Χαχαχα αυτο ηταν και το κυκνειο ασμα τους, η τελευταια λεηλασια σε αμαχους και γυναικοπαιδα, του καπεταν γιωτη, και του διαμαντη… το πληρωσαν μετα Το Τιμημα Της Προδοσιας, και τις σφαγες τοσων αθωων καπου ψηλα στο βιτσι..