Το Far West των Ανατολικών Σιδηροδρόμων και η Belle Époque του Δεδέαγατς (1873-1913)[/h]
17 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2016
Επιμέλεια : Βαγγέλης Λιβιεράτος
Διαβάζοντας για την πρώιμη ιστορία της Αλεξανδρούπολης (πριν ονομασθεί έτσι, όταν ακόμα ήταν μια μικρή κουκίδα του χάρτη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με το τοπωνύμιο Δεδέαγατς), στο αξιόλογο λεύκωμα «Προκτήτωρ Πόλις – ταξίδι μνήμης στην πρώιμη Αλεξανδρούπολη» του Θόδωρου Ορδουμποζάνη (2006), σου δημιουργείται η εντύπωση πως διαβάζεις για την κατάκτηση της Δύσης από τους πιονέρους του Σιδηροδρόμου, κάπου εκεί στα μέσα του 19ου αιώνα ! Και είναι αλήθεια πως κάπως έτσι διαμορφώθηκαν οι μεγάλες οικονομικές και εμπορικές εξελίξεις της βιομηχανικής επανάστασης παγκοσμίως, δημιουργήθηκαν ένα σωρό νέες πόλεις, που άκμασαν και πλούτισαν, φτιάχτηκαν οι πρώτες μεγαλοαστικές κοινωνίες με όλη τη γνωστή τους πολυτέλεια. Στις βεγγέρες των προξενείων του Δεδέαγατς στις αρχές του 20ου αιώνα, χόρευαν βιενέζικο βαλς, οι κοπέλες διδάσκονταν γαλλικά και πιάνο και στο λιμάνι της νέας πολιτείας έφθαναν βαπόρια με μπαχαρικά και άλλα εξωτικά είδη.
Σαράντα χρόνια πριν από εκείνη την εποχή, στις αρχές της δεκαετίας του1870, όταν έπεφταν οι πρώτες σιδηροδρομικές ράγες στο έδαφος της περιοχής, κανείς δεν μπορούσε να υποψιαστεί πως στο μέρος που μέχρι πρότινος δεν υπήρχε τίποτα άλλο, παρά μόνο μια μεγάλη βελανιδιά και δυο-τρεις βαρκάρηδες που έδεναν ψαρεύοντας ανάμεσα στα έλη, θα φτιαχνόταν μια ολόκληρη πολιτεία. Μπορεί να παρομοιάσει κανείς την δημιουργία της πόλης μας (της πρώιμης Αλεξανδρούπολης – του Δεδέαγατς) με τις περιπτώσεις των καινούργιων πόλεων που "έστηναν" στο διάβα τους οι πιονέροι της Αμερικής λόγω της εξέλιξης των σιδηροδρόμων ; Τηρουμένων των πολλών διαφορών, σίγουρα ναι. Μα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
[h=2]pizza006.jpg[/h] 
«…Τον Μάιο του 1871 ξεκίνησαν οι χωματουργικές εργασίες στην περιοχή της Αδριανούπολης με κατεύθυνση προς την Φιλιππούπολη, την Κωνσταντινούπολη και το Δεδέαγατς. Παράλληλα, αντίστοιχες εργασίες είχαν ξεκινήσει και από αυτές τις τρεις πόλεις προς την Αδριανούπολη. Η κατασκευή των παραπάνω τμημάτων είχε κατακυρωθεί από την ανάδοχο εταιρεία στον εργολάβο Mosyo Vitalis και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του επόμενου έτους (1872). Η νέα πραγματικότητα αποτέλεσε και τον κυριότερο παράγοντα εξέλιξης του Δεδέαγατς από έναν μικρό αλιευτικό οικισμό σε επίνειο της θρακικής ενδοχώρας. Επιπλέον, λόγω της γεωγραφικής διαμόρφωσης που καθιστά απαγορευτική την επικοινωνία του πλούσιου εσωτερικού με την θάλασσα, η πόλη αποτελούσε τη μοναδική διέξοδο της Ανατολικής Ρωμυλίας και Βουλγαρίας στο Αιγαίο…»
«ΟΣΕ – Τα τραίνα στο βορειοελλαδίτικο χώρο (1871-1965)»
[h=2]pizza004.jpg[/h] 
«…Στο Δεδέαγατς συγκεντρώθηκαν σε μικρό χρονικό διάστημα υπάλληλοι και τεχνικοί των Ανατολικών Σιδηροδρόμων, οι οποίοι αποτέλεσαν τον πυρήνα των κατοπινών ξένων παροικιών της πόλης. Ως κέντρο συντονισμού των εμπορικών συναλλαγών του ευρύτερου Βαλκανικού χώρου, προσέλκυσε γρήγορα κατοίκους από τις γύρω περιοχές. Η εξέχουσα γεωγραφική θέση του λιμανιού και τα πλεονεκτήματά του σε σχέση προς τα υπόλοιπα λιμάνια του Εύξεινου αλλά και του Αιγαίου (Αίνος) καθόρισαν σε μεγάλο ποσοστό και την ανάπτυξη της σύγχρονης πόλης. Ως κέντρο των θαλάσσιων μεταφορών, το λιμάνι της θα επηρεάσει τις εμπορικές συναλλαγές ως τον Δούναβη…»
«ΟΣΕ – Τα τραίνα στο βορειοελλαδίτικο χώρο (1871-1965)»
«…Εις Δεδεαγάτσιον προσορμίζονται νυν καθ’ εβδομάδα δύο ατμόπλοια των γαλλικών διαπορθμεύσεων, εν της εταιρείας Φρανσινέ και εν του Αυστριακού Λόυδ, προσεχώς δε αρχίζουν αι προσεγγίσεις των ατμοπλοίων της Ιταλικής Εταιρείας Τρινακρίας. Δια τούτον συρρέουν οσημέραι και συνοικίζονται εν Δεδεαγατσίω πάσης εθνικότητας άνθρωποι, ιδίως δε έλληνες παντοία μετερχόμενοι επιτηδεύματα, και η πρώην έρημος αύτη παραλία θέλει μεταβληθή εις πόλην ευθύς ως δοθή η άδεια να οικοδομώσιν οι εγκαθιστώμενοι οικίας και αποθήκας…»
Απόσπασμα της από 28.1.1875 αναφοράς Κ.Βατικιώτη Προξένου Αδριανουπόλεως προς το Υπουργείο Εξωτερικών. Καλιόπη Παπαθανάση – Μουσιοπούλου «Αλεξανδρούπολη και Θρακικός Ελληνισμός» 1968
[h=2]pizza011.jpg[/h] 
«…Αινίτες, Μακρινοί και Μαρωνίτες αποτέλεσαν τον πυρήνα των πρώτων ελλήνων οικιστών του Δεδέαγατς και μαζί τους Ηπειρώτες, Θεσσαλοί, Συριανοί, Κεφαλονήτες, Χιώτες και Μυτιληνιοί – που τους κέντριζε ο Κερδώος Ερμής – ρίζωσαν στον τόπο τον πολύπαθο και πύκνωσαν το ελληνικό στοιχείο. Οι πρώτοι αυτοί οικιστές σε χρόνους δύσκολους και ανασφαλείς, είχαν να αντιπαλέψουν με μύριους κινδύνους που τους έζωναν από παντού. Μάχονταν όμως τις δυσκολίες και δεν αλλοτριώθηκαν. Άνθρωποι στοχαστικοί και πατριώτες στο έπακρο, στύλωσαν το φρόνημα και έπαιξαν σπουδαίο ρόλο, πρώτα εθνικό και έπειτα εμπορικό και οικονομικό…»
Αντώνης Τερζής «Αλεξανδρούπολη – Ιστορικά ανάλεκτα» 2004.
«…Το ψαροχώρι εξελίσσεται σε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου Ανατολής και Δύσης, ιδρύονται Προξενεία και Υποπροξενεία (Αυστροουγγαρίας, Βελγίου, Γαλλίας, Γερμανίας, Ρωσίας, Περσίας) και όλες οι χώρες αυτές προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τη δυνατότητα διακίνησης των εμπορευμάτων από το νέο αυτό κόμβο. Οι Φραγκολεβαντίνοι κουβαλούν μαζί τους τις οικογένειές τους και την Ευρωπαϊκή κουλτούρα τους και το χωριό γίνεται μια μικρή πολιτεία, με εξ αρχής Ελληνο – Ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Ήδη το 1880 είχε τεθεί σε λειτουργία ο Φάρος. Λιμάνι, τρεις Σιδηροδρομικοί σταθμοί, Νοσοκομείο (1885), Εκκλησίες, μια Καθολική, μια Αρμενική (1895), μια Εβραϊκή και αντίστοιχα σχολεία, δυο Τζαμιά, δυο Τράπεζες και ο περίφημος μύλος των αδελφών Πρωτόππαπα (1874) που παρήγαγε αλεύρι και ζυμαρικά…»
Αλεξάνδρα Μποτονάκη «Αλεξανδρούπολη η νέα πόλη»
[h=2]pizza005.jpg[/h] 
«…Η πρώτη αξιόλογη βιομηχανική μονάδα της περιοχής κτίσθηκε σχεδόν ταυτόχρονα (1874) με τη σιδηροδρομική γραμμή και ήταν ο ατμόμυλος που ιδρύθηκε από τον έμπορο αλεύρων Γεώργιο Δ. Πρωτόπαπα. Η σύνδεση του εργοστασίου με το σιδηροδρομικό δίκτυο γινόταν με δύο παρακαμπτηρίους, μήκους 300 μ. και 150 μ. αντίστοιχα, που συνδεόταν με πέντε κλείδες και εξασφάλιζε αφενός μεν τον ανεφοδιασμό του σε σιτηρά και αφετέρου τη διοχέτευση της παραγωγής του (άλευρα 0 ζυμαρικά) προς όλη τη βαλκανική ενδοχώρα. Το κτίριο, εξαίρετο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, θυμίζει έντονα τον μύλο Αλλατίνη της Θεσσαλονίκης. Κτισμένο από λαξευτή πέτρα (γωνιόλιθοι) και τούβλο, δημιουργεί με τον απλό τρόπο κατασκευής μια ενότητα μορφής που ενισχύεται και από την αρμονική διαβάθμιση των υψών (διώροφο μπροστά, στη συνέχεια τριώροφο και μετά πενταόροφο). Στο υψηλότερο τμήμα η στέγη εγκιβωτίζεται σε περιμετρικό στηθαίο, το οποίο στη μία πλευρά φέρει τρίλοβο παράθυρο και στις γωνίες πυργοειδείς απολήξεις. Σε πολλά σημεία διακρίνονται μεταλλικοί σύνδεσμοι (ελκυστήρες) οι οποίοι χρησίμευαν ως αντισεισμικοί θωράκιση του κτιρίου…»
«ΟΣΕ – Τα τραίνα στο βορειοελλαδίτικο χώρο (1871-1965)»
[h=2]pizza002.jpg[/h] 
«… Οι έμποροι, οι τραπεζίτες, οι καραβοκύρηδες, οι ναυτιλιακοί πράχτορες, οι ασφαλιστές, οι γαιοκτήμονες, το ανώτερο προσωπικό των Ανατολικών Σιδηροδρόμων και οι πρόξενοι, πολλοί από τους οποίους ήταν κοσμοπολίτες φραγκολεβαντίνοι, οι γιατροί, οι φαρμακοποιοί, αποτελούσαν τα χρόνια εκείνα μια καθαρά αστική κοινωνία που ζούσε με όλη τη γνωστή πολυτέλεια και τον καθωσπρεπισμό της εποχής τους, με τα λάντα και τα μόνιππα, τις χοροεσπερίδες, τις δεξιώσεις και τις βεγγέρες τους…»
Θανάσης Μανιάς «Αναμνήσεις από το παλιό Δεδέαγατς» Περιοδικό Θρακική Εστία τ.3-4/1979
[h=2]pizza007.jpg[/h] 
«… Ήταν πολύ σικ να στέλνεις την κόρη σου στο Γαλλικό σχολείο ! Εξάλλου πως θα μπορούσε να πάρει μέρος στις χοροεσπερίδες που οργάνωναν οι διάφοροι διπλωμάτες και στις οποίες πρωτοστατούσε π.χ. το 1905 ο Υποπρόξενος Ίων Δραγούμης ! Πως θα μπορούσε να χορέψει βιενέζικο βαλς ή έστω και Αινίτικο μπάλο, αν η τουαλέτα της δεν ήταν παρόμοια με την τουαλέτα της συζύγου του Γάλλου ή του Ιταλού διπλωμάτη, που ερχόταν κατ’ ευθείαν από το Παρίσι και τα γαλλικά της ανεκτά ; Κι ο πληθυσμός της πόλης ήταν μόλις 5.000 ψυχές με 80% Έλληνες, 15% Ευρωπαίους και άλλους και 5% Τούρκους, κυρίως διοικητικούς υπαλλήλους…»
Αλεξάνδρα Μποτονάκη «Αλεξανδρούπολη η νέα πόλη»
[h=2]pizza009.jpg[/h] 
«… Ύστερα άρχισαν να προσεγγίζουν τα μεγάλα βαπόρια, Εγγλέζικα, Αυστριακά, Ρωσικά. Να φέρνουν ζάχαρες και μπαχαρικά από τις αποικίες, να παίρνουν στάρια και όσπρια από την περιοχή. Ανάγκη πάσα, τα καράβια ν’ ακολουθήσουν και οι πράκτορές τους. Ξένοι οι πιο πολλοί. Ήρθαν κι έμειναν κι οι περισσότεροι ‘μείναν Πρόξενοι της χώρας τους σε τούτο τον τόπο. Ύστερα ήρθαν οι έμποροι, οι επαγγελματίες. Κατέβηκαν από όλα τα έθνη και τις φυλές. Στάθηκαν, αγνάντεψαν τη θέση, τα συμφέροντα, την ανάπτυξη που μέλλονταν να ‘ρθει κι έμειναν. Έτσι γεννήθηκε η Πολιτεία, η νεώτερη ως τότε, της Τουρκικής Αυτοκρατορίας. Πολύβουη, πολύφωνη, πολυεθνική, αν και βασικά με Ελληνικό πληθυσμό…»
Σοφία Κλήμη – Παναγιωτοπούλου «Αλεξανδρούπολις : μια επέτειος – μια αναδρομή» 1975
[h=2]pizza013.jpg[/h] 
Οι κάτοικοι του Δεδέαγατς πανευτυχείς για την είσοδο του Ελληνικού Στρατού στην πόλη το καλοκαίρι του 1913, συγκεντρώθηκαν έξω από την Μητρόπολή τους, τον Αι Νικόλα, για να πανηγυρίσουν για την διαφαινόμενη απελευθέρωση της πόλης τους από τους Τούρκους. Δυστυχώς όμως η χαρά θα διαρκέσει πολύ λίγο, η πόλη με την συνθήκη του Βουκουρεστίου θα παραδοθεί σε μια μαρτυρική και καταστροφική Βουλγαρική κατοχή, και οι κάτοικοί της θα πρέπει να περιμένουν άλλα επτά δύσκολα χρόνια για την πολυπόθητη ελευθερία και την ένωση με την μητέρα πατρίδα.
[h=2]pizza008.jpg[/h]
